H. Franciscus, 4-10-2017

4 oktober 2017
Heilige Franciscus van Assisi

Op 4 oktober viert de kerk het feest van Franciscus van Assisi. Hier volgt materiaal voor die viering. Het is geïnspireerd door Laudato si’, de encycliek van paus Franciscus.

De evangelielezing van deze dag is volgens het gewone rooster Lucas 9,57-62. Daarbij kan goed Franciscus’ Zonnelied gelezen worden. De tekst daarvan is te vinden op de Nederlandse Wikipediapagina met die titel. Hij is ontleend aan Franciscus van Assisi, De Geschriften, vertaald, ingeleid en toegelicht door G.P. Freeman e.a., Haarlem 2006, tweede druk, 216.

Inleiding

Vandaag vieren we het feest van Franciscus van Assisi, die wonderlijke man uit de middeleeuwen die ons tot op de dag van vandaag kan inspireren en ontroeren. Door hem is het vandaag dierendag, want Franciscus hield van alle schepselen, van de zon en de rotsen, de armen en de melaatsen, de wolven en de wormen. Zijn naamgenoot paus Franciscus roept ons op om met de middeleeuwse Franciscus steeds opnieuw de zorg voor de hele schepping op ons te nemen, want het is ons gemeenschappelijke huis.

Overweging

‘Heer, ik wil u volgen, waarheen u ook gaat’ – dat enthousiasme zou je soms willen hebben. Kom op, doe niet flauw, ga mee! Maar dan komen vaak de bedenkingen. Is het niet veel veiliger om stil te blijven zitten? Moet je niet nog ergens een klus klaren? Laten we die bezwaren eens overslaan en dromen hoe het zou zijn wanneer we meteen en zonder aarzelingen ja zeggen. We hebben daar een goed voorbeeld voor, Franciscus van Assisi, wiens feest we vandaag vieren.
Hij zei ja tegen het evangelie en kreeg broeders en zusters om zich heen die meededen. Hij deed dat vanuit een grote liefde en tederheid voor alles en iedereen. Niet dat het voor hem meteen makkelijk was. Hij zocht lang naar levenszin. Hij probeerde verschillende carrières uit voor hij gevonden had wat hij zocht. Hij was koopman, ridder, ziekenverpleger en bouwvakker voor hij volmondig ‘ja’ kon zeggen. En dat deed hij. Hij trok rond en verwonderde zich over de mensen die hij tegenkwam en de dingen die hij zag. Hij riep op tot vrede onder de mensen en bekering tot God en tot elkaar.

Wat had Franciscus ontdekt? Je zou het zo kunnen verwoorden. Hij begon zoals de meeste mensen, als toeschouwer in een wereld die hem verder vreemd was. Hij keek ernaar op een afstand en hield zich buiten het gewoel, zoals wij ook vaak doen wanneer wij op het scherm van onze telefoon, laptop of televisie kijken. We willen geamuseerd worden. Als de voorstelling ons niet bevalt, zappen of surfen we verder. Die houding had Franciscus uitgeprobeerd, maar hij werd er diep ontevreden van omdat hij buitenstaander bleef.
De doorbraak kwam toen hij opeens een melaatse ontmoette. Er gebeurde iets vreemds: hij zag niet de wonden, rook niet de stank, vreesde niet de besmetting, maar ontdekte een mens. Een diepe tederheid overviel hem. ‘Toen heb ik de melaatsen barmhartigheid bewezen,’ schrijft hij in zijn Testament. Hij was van toeschouwer deelnemer geworden aan de wereld. Hij keek niet meer weg en kwam overal wonderen tegen: onder mensen, in de natuur, bij dieren en planten. Hij kwam in het hier en nu, veel minder mooi dan zijn dromen of fantasieën, maar ook veel echter, tederder en behoeftiger. Hij vatte een grote liefde voor de armen op omdat hij Christus in hen herkende. Hij nam verantwoordelijkheid voor zijn wereld, niet groots, maar heel concreet en alledaags.
Hij werd een zwerver, want overal wilde hij van zijn ontdekking vertellen. Hij geloofde heilig dat hij zo het evangelie gestalte gaf. Net als de apostelen nam hij niets mee onderweg en wenste hij iedereen de vrede. ‘Heel de wereld is ons klooster’, zei hij tegen zijn broeders. En zo kon hij de volgende stap zetten. Van toeschouwer was hij deelnemer geworden. Van deelnemer werd hij broeder. Hij bespeurde een diepe verbondenheid met de mensen om hem heen, kinderen van dezelfde Vader. Geleidelijk ontdekte hij dat ook vreemde mensen erbij hoorden. Ook de moslims werden zijn broeders en zusters.
Op een dag kwam hij vogels tegen die niet wegvlogen toen hij op ze afkwam. Dat vond hij verwarrend tot hij zich realiseerde dat ook zij zijn zusters en broeders waren. En waarom rupsen en krekels, vissen en wolven niet?
Aan het einde van zijn leven dichtte hij zijn Zonnelied, waarin hij alle schepselen zijn broeder en zuster noemde. Dat was niet de naïeve romantiek van een idealist. Hij was blind toen hij over zuster zon dichtte. Muizen krioelden over hem heen en daar had hij last van. Hij schreef het Zonnelied nadat hij van een diepe depressie was verlost. Hij voelde zich opnieuw thuis in deze wereld die zijn huis was geworden.

Franciscus is een mens om van te houden. Je hoeft hem niet precies na te doen om je door hem te laten inspireren. Onze paus noemt hem nadrukkelijk als model voor een omgang met heel de geschapen werkelijkheid. We worden ons steeds meer bewust dat de uitputting van de aarde en van de armen zo niet langer door kan gaan. Ach, dat weten we eigenlijk wel, maar we vinden het vaak lastig om daar wat aan te doen. We lijken zo onmachtig want de problemen zijn zo groot. Franciscus, de kleine arme uit Assisi, laat zien dat we ook niet groot hoeven te beginnen. Het kan veel eenvoudiger en, mag ik het zeggen, leuker, door niet langer toeschouwer te zijn, maar deelnemer, niet langer de boze brievenschrijver, maar iemand die met open ogen de mensen en de dingen om zich heen ziet, met verwondering en tederheid.

Gebed voor onze aarde (uit de encycliek Laudato si’)

Almachtige God,

die aanwezig zijt in het onmetelijke heelal
én in het kleinste van Uw schepselen,
Gij die met uw tederheid
al het bestaande omgeeft,
stort over ons uit de kracht van Uw liefde,
opdat wij zorgen voor het leven
en zijn schoonheid behoeden.
Overspoel ons met vrede
opdat wij als broeders en zusters leven
zonder iemand te benadelen.
God van de armen,
help ons de verlaten en vergeten mensen van deze wereld
die zo waardevol zijn in uw ogen,
te redden.
Maak ons leven weer gezond,
opdat wij de wereld beschermen
en haar niet plunderen,
opdat wij schoonheid zaaien
en geen vervuiling en verwoesting.
Raak de harten
van allen die alleen maar voordeel zoeken
ten koste van de armen en van de aarde.
Leer ons de waarde van alle dingen te ontdekken,
met verbazing te kijken,
en te erkennen dat wij ten diepste verbonden zijn
met alle schepselen
op onze weg naar uw oneindig licht.
Dank dat Gij alle dagen met ons zijt.
Bemoedig ons, alstublieft, in onze strijd
voor gerechtigheid, liefde en vrede.
(Laudato si’, 246)

De tekst van de encycliek is te lezen in: Laudato si’. Encycliek van paus Franciscus over de zorg voor het gemeenschappelijk huis, Adveniat Baarn 2015, of in Kerkelijke documentatie 2015, nummer 2. Hij is ook te downloaden op: https://www.rkdocumenten.nl/rkdocs/index.php?mi=600&doc=5000
Het gebed hierboven is de versie die is afgedrukt in Kerkelijke documentatie. Op de website staat een andere, mijn inziens slechtere vertaling.

prof. dr. Gerard Pieter Freeman