23e zondag door het jaar, C-jaar, 8-9-2019

Drieëntwintigste zondag door het jaar
Lezingen: Wijsh. 9,13-18b; Ps. 90; Filemon 9b-10.12-17; Luc. 14,25-33 C-jaar)

Inleiding

Geschriftenlezing: Wijsheid 9,13-18
Na David kwam zijn wijze zoon,
die dankzij hem ongestoord kon wonen.
Salomo was koning in een tijd van vrede,
God gaf hem aan alle kanten rust
om een huis te bouwen voor Gods Naam,
om voor eeuwig een heiligdom te vestigen.
Hoe wijs was u in uw jeugd,
u liep over van kennis als een rivier.
Uw geest bevloeide de aarde
en u vulde haar met spreuken en raadsels.
Tot aan verre eilanden reikte uw naam
en u was geliefd omdat u vrede bracht.
Hele landen stonden versteld
over uw liederen, spreuken, gelijkenissen en duidingen.
(Sirach 47,12-17; zie echter ook 47,18-25)

Voor een Inleiding op het boek Wijsheid verwijs ik naar mijn inleiding van 11 augustus 2019 (TvV.4, blz. 24-25).
Onze perikoop (9,13-18) is het slot van een gebed van koning Salomo, waarin hij bidt om wijsheid. Alles overdenkend is hij tot de conclusie gekomen dat vriendschap met de wijsheid tot onsterfelijkheid voert en tot inzicht, goede gesprekken en tot een goede naam. Daarom wendt hij zich tot God, want wijsheid is een gave/geschenk van God (8,17-21). Het is opvallend hoe Salomo zichzelf omschrijft: ‘Ik was een mooi, welgevormde jongeman en had ook een goede ziel ontvangen, of liever, omdat ik goed was, was ik in een gaaf lichaam gekomen’ (8,19v; vgl. Hoogl. 5,10-17). Naar lichaam en ziel een prachtige en wijze man, die tot de Barmhartige bidt en vraagt om wijsheid om een goede koning en rechter over Gods volk te kunnen zijn (9,1-12; Ps. 72), een koning naar Gods hart.

In zijn gebed slaat Salomo een heel andere toon aan dan in zijn overdenkingen (8,17-20: goede ziel in een goed lichaam): Ons vergankelijk lichaam drukt zwaar op de ziel, de aardse tent is een last voor de geest: het lichaam als kerker van de ziel? (Plato) Wie kan doorgronden wat God wil? Beperkt is ons denken, wij kunnen nauwelijks bevatten wat op onze zuster moeder aarde omgaat (vgl. Prediker), laat staan wat er in de hemel is.
Ervarenderwijs is koning Salomo wijzer geworden. Hij ervaart zichzelf als een zwak mens, met een korte levensduur en een beperkt inzicht (9,5). Alleen dankzij de wijsheid en de heilige geest die God aan hem schenkt, kan Salomo doorgronden wat God wil en zijn bedoelingen leren kennen. Alleen – bidden om – de gave van de wijsheid kan de mensen op aarde op het rechte spoor leiden en hen redden (9,16-18).

Lezing uit de brieven: Filemon 9b-10.12-17
Zie: Y. van den Akker-Savelsbergh, ‘Filemon, een gevangenschapsbrief’ met een preekvoorbeeld van K. Touwen, in: Henk Janssen & Klaas Touwen (red.), Paulus zelf. De zeven echte brieven. Exegese en Preken, Vught 2014, 2016², 98-102 en 103-106

Evangelielezing: Lucas 14,25-33
Levi, uw vertrouweling, had geen mededogen met zijn vader en moeder,
zijn eigen broers ontzag hij niet,
zijn kinderen waren als vreemden voor hem
Want de Levieten hielden zich aan wat u gebood,
het verbond dat u sloot bleven ze trouw.
(Deuteronomium 33,9)

Jezus is op weg naar Jeruzalem (13,22). Op uitnodiging van een vooraanstaande Farizeeër viert Jezus de sabbat bij hem in huis. Tijdens de sabbatsmaaltijd geneest Jezus iemand met waterzucht en vertelt hij gelijkenissen over de eerste en de minste plaats en over wie je bij een maaltijd dient uit te nodigen (14,1-24). De rust van de sabbatsmaaltijd vormt een goede afwisseling met het verkondigend onderweg zijn van Jezus.

Na de sabbat trekken grote mensenmenigten met Jezus mee (14,25-35). Met Jezus meetrekken is niet hetzelfde als volgeling zijn. Hij wijst op de consequenties van volgeling/leerling zijn: breken met je familie, je kruis op je nemen en afstand doen van al je bezittingen. Het gaat om radicale keuzes. Bezint eer ge begint!

Is het haten/verfoeien van familie en van jezelf een wijze van bijbels spreken (zwart-wit denken: haten – liefhebben/ toegewijd zijn – verachten, 16,13)? Heeft Jezus zich door een bepaalde vroomheid van de Thora (Deut. 33,9) laten inspireren?

Hoe dan ook, wanneer Jezus je roept om hem te volgen en zijn leerling te worden/zijn, vraagt dit om een grote verandering, om breken met je familie en loslaten van je verleden (vgl. de roeping van Abraham en van Sara, Gen. 12,1-9). Het gaat om het stellen van andere prioriteiten, om het wagen met hem die je roept. Door je kruis op je te nemen verander je van centrum, van ik-gerichtheid, richt je je op Jezus en dus op de Ander en de anderen (minsten der mijnen). Met twee voorbeelden verduidelijkt Jezus dat zo’n levenskeuze goed doordacht moet zijn, hij houdt niet van half werk. Bij het bouwen van een toren eerst berekenen of je wel voldoende geld hebt. Bij het beginnen van een oorlog eerst bekijken wat je kansen op een overwinning zijn, of dat je beter met een vredesvoorstel kunt komen.

Het volgen van Jezus Christus doe je met hart en ziel, met verstand (wijsheid) en al je krachten. Jezus vraagt niet iets van jou, maar jóu. Een volgeling van Jezus is zout dat het leven conserveert en smaak geeft, een geaarde hemelse smaak.

Jezus zegt:
Wie niet zijn vader en zijn moeder haat, zoals ik,
kan niet mijn leerling zijn,
En wie niet zijn Vader en zijn Moeder liefheeft, zoals ik,
kan ook niet mijn leerling zijn.
Want mijn moeder baarde mij voor de dood,
maar mijn ware Moeder, de Heilige Geest, baarde mij voor het Leven.
(Evangelie van Thomas,101)

God opent hart en oren
opdat wij in geloof
zijn roepstem zouden horen,
voor andere stemmen doof.
Gods woord gordt mensen aan,
om zonder te versagen
het smalle pad te gaan
en stil het kruis te dragen
achter hun Heiland aan.
(Jan Kortytansky, vertaling Ad den Besten en Hans Hugo Rapparlié, LB 313:2).

Literatuur

Bonhoeffer, Navolging, Baarn 2001
Elshof, ‘Wijsheid van Salomo. Wijsheid’, in; De Bijbel spiritueel, Zoetermeer 2004, 335-342
Hulshof, Zondag aan de rivier, Baarn 2018, 150-151
Quispel, Het Evangelie van Thomas en de Nederlanden, Amsterdam 1996
Smit, Het verhaal van Lucas, Zoetermeer 2009
Welzen, Belichting van het bijbelboek Lucas, ’s-Hertogenbosch/Leuven 2011

Preekvoorbeeld

Inleiding
Uitgedaagd om samen na te gaan of we het wel kunnen – christen zijn.
Dat is niet iets wat je er maar even bij doet. Christen ben je niet doordat je toevallig uit een christelijk nest stamt. Wat zijn de consequenties als we Jezus willen volgen?

Overweging
Koning Salomo vraagt biddend om wijsheid. Wie kan doorgronden wat God met jou wil? Hoe vind je de wijsheid waarmee je kunt omgaan met ziekte, ouderdom en dood in jouw leven? Heb jij zulke wijsheid gekregen? Wellicht al doende?
Salomo bidt om wijsheid. Hij heeft Gods geestkracht nodig om te doorgronden wat van waarde is. Zo is het ook met ons. Zo was het met Jezus.

Jezus wordt belaagd door mensen die geen geduld hebben om te groeien in wijsheid, ze willen direct geholpen worden, direct een nieuwe wereld, hij wordt overspoeld met verwachtingen bij zijn volgers, zoals we wel meer zien bij nieuwe sterren.
Opeens keert Jezus zich om. Wat zoeken jullie toch bij mij? Volg je mij omdat ik mensen heb genezen, wil je ook een wonder meemaken? Leve de sensatie! Vergis je niet in mij, wie mij volgen wil, zal zijn kruis moeten dragen en soms zelf moeten breken met zijn familie.

Jezus zegt het nog sterker. Als je mij wilt volgen, zul je je familie en ook je eigen leven moeten haten ….Nou, nou, wij zijn beducht voor haatzaaiers!
Voor wie zijn deze woorden bedoeld? Voor halfslachtige christenen, die alleen in de kerk gelovig zijn? Of voor ons allemaal? Ik denk dat we allemaal aangesproken worden om na te gaan waarom we Jezus willen volgen. Je kunt niet een beetje leerling van Jezus zijn, dat is even onmogelijk als een beetje zwanger zijn. Leerling van Jezus zijn vraagt keuzes.

Voel jij je aangesproken door deze radicale uitspraken?
Radicalisme is een woord waar we moeite mee hebben. Dat is te wijten aan christelijke fundamentalisten en aan radicale moslims. Zoveel berichten over gruweldaden die ze in naam van God plegen. We houden ons ver van die radicale gewelddadige gelovigen die zich de enige echte noemen! Maar wat betekent dan dit kiezen voor Jezus en zijn kruis?

De meesten van ons hier zijn in een christelijk milieu opgegroeid. Maar de tijden zijn veranderd. Het is niet meer vanzelfsprekend om christen te zijn.
We zijn een minderheid in deze stad. Als je zegt dat je gelooft, wordt je ouderwets genoemd. Christen zijn nu betekent tegen de stroom in gaan, keuzes maken, de keuze om te bidden, de keuze om eerlijk te zijn en tegen de stroom van onverschilligheid en vreemdelingenhaat in te gaan. Hoe komen we aan de moed om dat te doen?
Wellicht dat u hier gekomen bent in de kerk om daarbij om steun en kracht te vragen.

Vandaag schrikken we omdat Jezus van óns vraagt nog radicaler voor God te kiezen.
Dat gaat blijkbaar dieper dan liefde voor je ouders, je echtgenoot, je kinderen. Natuurlijk is het zo dat we in de liefde tot onze ouders en partner en kinderen iets van Gods liefde ervaren, we mogen daar blij mee zijn, maar ze kunnen ook wegvallen. Hoe ga je dan verder? Wat is de echte kern in ons leven? Wellicht kunnen we de wijsheid vinden om te onderscheiden waar het echt om gaat in ons leven. Wijsheid om de dingen los te laten die teveel onze aandacht en energie opslokken, je geld, je smartphone, je selfies, je ik-gerichtheid. Wijsheid om te zien wat deze aarde en wat anderen nodig hebben om te leven.

Onze wereld heeft mensen nodig die de aarde en de armen behoeden. De wereld heeft mensen nodig die zout zijn voor de maatschappij, anders bederft de schepping. De wereld heeft mensen nodig die Jezus volgen met hart en ziel en met al hun krachten.

Het radicalisme van Jezus gaat niet om macht, niet om aanwakkeren van tegenstellingen, maar om wijsheid. De wijsheid van Gods geest. Hij wijst op iemand die een toren wil bouwen, dan moet je een goede kostenberekening maken, want niets is zo’n blamage als een toren die maar half afgebouwd is. Dat voorbeeld betekent voor ons dat het goed is om een plan te maken hoe we kunnen groeien in de wijsheid van Jezus’ geest.

Om ruimte te maken voor die wijsheid moet je wellicht dingen loslaten, je gehechtheid aan jouw telefoon of spullen of geld? Ontvangen van de geest van wijsheid kan alleen als je gehoor geeft aan je hart, want daar woont Gods wijsheid. Die wijsheid schreeuwt niet, zoals veel media, dringt zich niet op, maar fluistert met de stem van zachtmoedige liefde. Leren luisteren naar die stem vraagt oefening. Het lijkt me goed als je elke dag wat tijd vrij kunt maken om te luisteren in de stilte.
Beste mensen, het is goed dat we hier regelmatig samenkomen, niet alleen voor ons eigen hachje, maar om samen na te gaan of we het wel kunnen: christen zijn. Hij die onze zwakheid kan aanvullen, zal ons helpen. Met zijn woord en geest.

inleiding Henk Janssen ofm;
preekvoorbeeld drs. Paulus van Mansfeld