Homiletische hulplijnen 86

Homiletische hulplijnen 86

Willem Barnard 100 jaar

Met Maria Hemelvaart was het een eeuw geleden dat Willem Barnard werd geboren, een van de grootste kerklieddichters van de vorige eeuw. Hij was hervormd predikant, maar geldt als de meest katholieke van de Liedboek-dichters, zoals omgekeerd Tom Naastepad voor de meest protestante werd gehouden.
De katholiciteit van Barnard was uiteindelijk niet Rooms. Op zijn 65^e werd hij oud-katholiek, dat zat er al vroeg in. Een van zijn meest vergeten publicaties is De Katholiciteit der kerk, verschenen in 1959, uitgebracht ‘voor Adoremus’ door uitgeverij C. Blommendaal N.V. te Den Haag. Het betreft een vertaling die hij samen met dr. G.W. Oberman maakte van Catholicity, een rapport waartoe Dom Gregory Dix, aartsbisschop van Canterbury in 1945 de betreffende commissie deze opdracht gaf: is er verzoening mogelijk tussen Katholicisme en Protestantisme? Het rapport verscheen in 1947 met een herdruk in 1950.
In de anglicaanse kerk ging voor hem de katholieke wereld open. Zijn eerste bezoek aan Engeland was in 1949 toen hij deelnam aan een veertiendaagse conferentie, een soort kerkendag ‘maar dan wel op zijn Brits, wat voor ons een openbaring was’: een bisschop in pontificaal paars, in korte broek op het sportveld en ’s avonds op de dansvloer. Voor Barnard betekende deze kennismaking ‘het begin van een exodus’. Steeds meer leert hij de liturgie waarderen, vanaf die tijd volgt hij het klassieke kerkelijk jaar volgens het oude Romeinse missaal.
Een tweede bezoek aan Engeland in 1955 waar hij International Conference on Religious Drama bijwoonde gaf zijn leven een nieuwe wending. Wat in Nederland onverenigbaar was: theater en liturgie, eucharistie en poëzie – het woord op de tong – beleefde hij in St. Anne’s Church in Soho. Hij ontmoette T. S. Eliot. De ‘ontmoeting met Eliot en zijn kring gaf mij het gevoel dat de tweedeling in mij zich oploste, dat ik een eenheid was.’ Het verlangen naar de Anglicaanse liturgie, dat ‘spel van gebeurtenissen’, blijft en doet hem over de Nederlandse kerkdienst verzuchten: ‘maar er gebeurt niets!’
Deze ommekeer in Engeland brengt hem ertoe eucharistische liederen te schrijven, ‘Liederen voor de gedachtenis des Heren’, een cyclus die verscheen in de dichtbundel Woorden van brood (1956).
In de loop van 2021 zullen zijn ruim 350 kerkliederen, berijmd en onberijmd, verschijnen in een driedelige uitgave getiteld In wind en vuur (Skandalon). Veelal eigen werk, vrije poëzie, soms ook vertalingen van oudkerkelijke hymnen, Engelse hymns, maar ook van ‘Brompton Oratory’ een nummer van Nick Cave. Dit monumentale werk licht ieder lied toe vanuit vier disciplines: bijbels-theologisch – welke twist geeft Barnard aan de bijbelteksten waardoor hij zich laat inspireren; poëtisch – wat valt op in de technè van zijn dichterschap; liturgisch – wat wordt in dit lied gevierd; en hymnologisch – welke melodieën hebben zijn liederen meegekregen. Ruim 30 exegeten, dichters, liturgiewetenschappers en hymnologen zijn aan het project verbonden.
De invloed van de twee eerste Engelse reizen is blijvend gebleken. In wind en vuur presenteert de liederen naar de orde van het klassieke kerkelijk jaar, het eenjarige leesrooster van voor Vaticanum 2. In verreweg de meeste liederen klinken eucharistische noties door.

Klaas Touwen